Benim bir sorum var. Matta, Markos ve Luka bölümlerinde İsa'nın fısıh gecesi yemeği ile Yuhanna bölümünde zamansal bir fark var gibi. İncil'in Yuhanna bölümündeki fısıh yemeği diğer bölümlerden farklı mıdır?
Öncelikle soru için değerli kardeşimize teşekkür ediyoruz.
Beraber inceleyelim:
Dikkati açık olan okuyucular, Yuhanna bölümünün Son Akşam Yemeği zaman çizelgesinin Matta, Markos ve Luka bölümlerinden farklı göründüğünü anlarlar. İlk üç bölüm, öğrencilerin Fısıh yemeğini "Mayasız Ekmek Bayramı'nın ilk günü" veya Perşembe gecesi hazırladıklarını belirtir. (Markos 14:12; ayrıca bkz. Matta 26:17; Luka 22:7)
Yahuda İskaryot o akşam İsa'ya ihanet etmek için dışarı çıktı ve İsa o gece tutuklandı. Daha sonra Cuma günü çarmıha gerildi. Pazar sabahına kadar mezarda kaldı ve o gün ölümden dirildi.
Yine de Yuhanna, Son Akşam Yemeği gerçekleştikten sonra, Yahudiler Pilatus'un vali konağına gittiklerinde şunları söyler: "Sabah erkenden Yahudi yetkililer İsa'yı Kayafa'nın yanından alarak vali konağına götürdüler. Dinsel kuralları bozmamak ve Fısıh yemeğini yiyebilmek için kendileri vali konağına girmediler." (Yuhanna 18:28)
Daha sonra İsa çarmıha gerildikten sonra, “Fısıh Bayramı'na Hazırlık Günü'ydü.” (Yuhanna 19:14) der. Bu, İsa’nın tutuklanması ve yargılanmasının ilk üç bölümde İsa’nın tutuklanması ve yargılanmasının Fısıh Bayramı’ndan sonra gerçekleştiğinin aksine, Fısıh Bayramı’ndan önce gerçekleşmiş olacağı anlamına gelir.
Bu bir çelişki mi? Okuyup bırakırsak öyle zannedebiliriz. Fakat siz araştırmacısınız, bu yüzden devam edelim ve objektif bir şekilde derinliğine girelim:
Anlaşılması gereken ilk şey, Fısıh Bayramı'nın sadece birkaç gün süren Mayasız Ekmek Bayramı'nın ilk gününde başlayan bir yemek olduğudur. Mayasız Ekmek Bayramı bir hafta süren bir bayramdır. Yahudiler için birkaç ulusal kutlamadan birisidir. Onlara Mısır'dan kurtuluşlarını ve Tanrı'nın halkını çöl yıllarında korumasını hatırlatır. Fısıh Bayramı her şeyi başlatır, İsrail'in Mısır'dan kurtuluşunu başlatıp çöl yıllarına ve vaat edilen topraklara yol açmasıdır.
İnceleme Yaparken Tarihsel Bağlam ve Bölümlerin Karşılaştırılması
Anlaşılması gereken ikinci şey, Fısıh Bayramı ve Mayasız Ekmek Bayramı'nın hem zaman hem de tema olarak çok yakından ilişkili olması nedeniyle, bazen isimlerinin birbirinin yerine kullanılabilmesidir. Örneğin, Luka'da "Fısıh denilen Mayasız Ekmek Bayramı yaklaşmıştı." yazar. (Luka 22:1)
Teknik olarak Fısıh tek bir öğün olmasına rağmen, Luka bölümünde burada Fısıh'tan tüm bayram veya festival olarak bahseder. Markos bölümünde benzer bir şekilde yazar, ancak tersini yapar. "Fısıh kurbanının kesildiği Mayasız Ekmek Bayramı'nın ilk günü öğrencileri İsa'ya, “Fısıh yemeğini yemen için nereye gidip hazırlık yapmamızı istersin?” diye sordular." yazar. (Markos 14:12)
Teknik olarak konuşursak, Markos bölümünde burada Mayasız Ekmek Bayramı'nın ilk gününden bir gün erken bahsediyordu, çünkü Fısıh kuzuları yani kurban Fısıh yemeğinden önce kesiliyordu ve bu da Mayasız Ekmek Bayramı'nın başlangıcını işaret ediyordu. Markos bölümünde, Mayasız Ekmek Bayramı'nın daha erken başladığını söyleyerek bir hata mı yaptı? Hayır. Yine, bağlamlarında, Fısıh kuzularının kesildiği gün, Fısıh Bayramı'nın kendisi ve Mayasız Ekmek Bayramı arasında bir miktar belirsizlik mevcut. Bu dönemin eski tarihçilerinden Josephus (Flavius Josephus) bile, Mayasız Ekmek Bayramı'nı ve Fısıh Bayramı'nı anlatırken aynı belirsizliğin bir kısmını sergiler.
(Kaynak Link: https://biblicalstudies.org.uk/pdf/wtj/chronology_smith.pdf )
Yukarıdaki iki noktaya dayanarak, anlamamız gereken üçüncü bir şey var: Yuhanna bazen Mayasız Ekmek Bayramı sırasında gerçekleşen diğer olaylara atıfta bulunmak için "Fısıh" kelimesini kullanır. Yuhanna 18:28'de Yahudilerin "Fısıh'ı yemek" için kirlenmek istememelerinden bahsettiğinde, Yahudilerin Mayasız Ekmek Bayramı'nın bir parçası olarak Cumartesi günü -Şabat- yemiş olacakları festival sunuları ve yemeklerinden bahsediyordu. Daha geniş anlamda, sadece Fısıh yemeği değil, "Fısıh Bayramı" olarak adlandırabileceğimiz şeyden bahsediyordu. O Cumartesi günü bir "yüksek Şabat" veya bir festival gününde gerçekleşen bir Şabat günüydü. Bu, Şabat'ı gerçekten çok özel kılıyordu ve Yahudilerin Fısıh bayramı ve ritüeline katılmaya devam edebilmek için kendilerini kirletmek istememeleri anlaşılabilirdi. Bu arada, bu faaliyetler baş kahinlerin ve yöneticilerin yemek ve denetlemek zorunda kalacakları önemli yemekleri içeriyordu.
Yuhanna'nın "Fısıh" kelimesini kullanmasıyla ilgili bu birbirinin yerine kullanılabilirlik, Yuhanna'nın bunun "Fısıh Hazırlık Günü" olduğunu söylediği Yuhanna 19:14'teki görünürdeki çelişki zannedilen kısmı da açıklar. Bu "Hazırlık günü" dili, bir Şabat için hazırlığı gösterir. Örneğin, Markos 15:42, okuyucuların ne demek istediğini anlamaları için "Hazırlık günü"nün "Şabat'tan önceki gün" olduğunu açıklar. Yuhanna bölümünde "Fısıh" kelimesini "Fısıh Bayramı" veya "Mayasız Ekmek Bayramı" anlamında kullanıyorsa, bu ayetin Yahudilerin Şabat için hazırlandıkları bu kutlama sırasındaki gün olduğu anlamına geldiği kolayca anlaşılabilir. Yuhanna bölümü burada Matta, Markos ve Luka ile çelişmiyor; aksine onları doğruluyor. İsa'nın Cuma günü -Hazırlık günü- öldüğünü ve Cuma gecesi Pazar sabahına kadar mezarda kaldığını söylüyor.
Yuhanna'nın yaşadığı dönemde olaylara şahit olanların, ilk elden okuyanların, Yuhanna'nın Son Akşam Yemeği kronolojisi ile diğer bölümlerin kronolojisi arasında bir farklılık görmemiş olması muhtemeldir çünkü terimlerin kendi zamanlarında birbirinin yerine kullanılma biçimini anlamışlardır. Ne yazık ki, bağlamdan habersiz günümüz modern okuyucular için, Yuhanna'nın dili bazen Matta/Markos/Luka'ya kıyasla farklı bir kronolojiyi temsil edecek şekilde yanlış anlaşılabilir. Bu yanlış anlama, hem Yuhanna'daki hem de diğer bölümlerdeki tarihsel bağlamı ve diğer İncil ayetlerini incelediğimizde hızla giderilebilir. Bazen metinlerin ne dediklerini gerçekten anlamak için daha derine inmemiz gerekebilir. Bu sadece İncil için değil, aynı zamanda herhangi bir edebiyat veya tarihsel antik iletişim biçimi için de geçerlidir.